اقتصاد کشور برای خارج شدن از صادرات نفت و تنها تک محصولی بودن، نیاز به صادرات غیرنفتی و خدمات فنی مهندسی و محصولاتی با فناوری بالا دارد. حالا مرکز پژوهش های مجلس شاخص صادرات محصولات با فناوری بالا در ایران را مورد بررسی قرار داده است.
براساس گزارش منتشر شده، دفتر مطالعات ارتباطات و فناوری های نوین مرکز پژوهش های مجلس با بیان این مطلب که یکی از ویژگی‌های اقتصاد دانش بنیان، بالا بودن سهم خدمات و محصولات با فناوری بالا در تولید ناخالص ملی و از کل صادرات تولیدی است نوشت: این سهم شاخص مهمی در حوزه تجاری سازی محصولات دانش بنیان محسوب می شود و لازمه اندازه‌گیری دقیق این شاخص، تعریف محصولات با فناوری بالاست که توسط نهادهای بین المللی ارائه شده است.
طبق این گزارش، بررسی های به عمل آمده نشان می دهند که در سال 1393 میزان صادرات محصولات با فناوری بالا در کشور، حدود 433 میلیون دلار بوده و در این محاسبه، صرفا محصولات با فناوری بالا که در گزارش گمرک جمهوری اسلامی ایران قابل شناسایی بوده‌اند لحاظ شده‌اند البته نرم افزار و تجهیزات نظامی و دفاعی نیز از مصادیق محصولات با فناوری بالا هستند که در گزارش‌های سالیانه گمرک پوشش داده نمی شوند.
به این ترتیب علاوه بر اقلام صادراتي ذكر شده در آمار گمرك، موارد صادراتي ديگري با فناوري بالا نيز وجود دارند كه در گزارش گمرك كشور موجود نيستند. به عنوان مثال، اطلاعاتي درباره صادرات نرم افزارها و بازي هاي رايانه اي در اداره گمرك كشور ثبت نمي شوند. زيرا اولاً بيشتر اين نرم افزارها خارج از مبادي ورودي گمركات كشور و در فضاي شبكه تبادل مي شوند، ثانياً در صورت تبادل از طريق گمركات كشور با نام لوح هاي فشرده خام (سي دي و دي وي دي) ثبت مي شوند. بدين ترتيب، ارزش ريالي يا دلاري واقعي نرم افزارهاي رايانه اي صادراتي ثبت و محاسبه نمي شوند. البته با وجود عدم ثبت صادرات نرم افزار در گمركات كشور، اتحاديه توليد كنندگان و صادر كنندگان نرم افزار ايران، برآوردي از ميزان صادرات آنها ارائه مي كند. طبق آمار اين اتحاديه در سال 1393، حدود 200 ميليون دلار صادرات نرم افزار از كشور انجام شده است.
بنابراین با احتساب این رقم، حجم کل صادرات محصولات با فناوری بالا (بدون محاسبه تجهیزات نظامی و دفاعی) در سال 1393 به حدود 633 میلیون دلار افزایش می یابد.
با این حال از نظر مرکز پژوهش های مجلس، همانند بسیاری از شاخص‌های دیگر حوزه علم، فناوری و نوآوری، متولی مشخصی برای محاسبه و گزارش‌دهی منظم شاخص صادرات محصولات با فناوری بالا وجود ندارد و به همین دلیل این شاخص از مهمترین شاخص‌های مورد اختلاف و بحث در کشور به شمار می رود. با وجود تكليف اسناد بالادستي درخصوص صادرات محصولات با فناوري بالا، آمار رسمي در اين خصوص وجود ندارد و نهادها و سازمان هاي مختلف آمارهاي متفاوتي منتشر مي كنند. در نتيجه، شاخص صادرات محصولات با فناوري هاي بالا يكي از شاخص هاي مورد بحث و اختلاف نظر در بين سياستگذاران و برنامه ريزان كشور است. يكي از مهمترين دلايل اين مشكل نبود تعريف مشخص براي محصولات با فناوري بالا و معيارهاي احراز مصاديق محصولات با فناوري بالاست و لازم است يك مرجع واحد و تخصصي تعريف رسمي اين محصولات را با توجه به شاخص هاي بين المللي و در هماهنگي با آنها ارائه كند.
در ادامه این گزارش این طور نوشته شده است: اگر شناسايي محصولات با فناوري بالا برمبناي تعريف اداره آمار اتحاديه اروپا در نظر گرفته شود، 9۸ محصول با فناوري بالا و با ارزش نزديك به 1۸7 ميليون دلار در سال 1393 صادرات داشته ايم. طبق تعريف سازمان همكاري هاي اقتصادي و توسعه، ميزان صادرات 113 محصول با فناوري بالا در كشور، بيش از 1۸7 ميليون دلار بوده است. از طرف ديگر، طبق تعريف بانك جهاني، تعداد محصولات بيشتري به عنوان محصولات با فناوري بالا شناسايي شدند (1۸6 محصول) كه ميزان صادرات آنها در سال 1393 نزديك به 336 ميليون دلار بود، اما آنچه به نظر مي رسد در برآورد شاخص صادرات محصولات با فناوري بالا در گمرك، بايد همه تعاريف مورد استفاده قرار گيرد. ازاين رو، از تجميع محصولات با فناوري بالا طبق تعريف این سه نهاد و پس از حذف موارد مشترك، 2۸2 محصول با فناوري بالا در فهرست محصولات گزارش شده در گمرك كشور شناسايي شد كه ارزش صادرات آنها در سال 1393، حدود 433 ميليون دلار بود.
طبق گزارش مرکز پژوهش‌ها ميزان كل صادرات كشور در بخش محصولات با فناوري بالا در سال 1393، حدود 633 ميليون دلار بوده است. محصولات مربوط به داروسازي و مواد شيميايي مورد استفاده در پزشكي و محصولات دارويي با حدود 296 ميليون دلار، بيشترين سهم صادرات را در سال 1393 به خود اختصاص داده است. پس از آن محصولات حوزه نرم افزار با 200 ميليون دلار و محصولات حوزه راديو ، تلويزيون و تجهيزات مخابراتي با بيش از 57 ميليون دلار در رتبه هاي بعدي قرار دارند.
به این ترتیب حدود نيمي از صادرات محصولات با فناوري بالاي كشور در سال 1393 مربوط به داروسازي و مواد شيميايي مورد استفاده در پزشكي و محصولات دارويي بوده است. پس از آن، صادرات نرم افزار، 32 درصد از كل صادرات محصولات با فناوري بالا را تشكيل مي دهد. صادرات محصولات حوزه راديو، تلويزيون و تجهيزات ارتباطاتي، حوزه ابزارهاي پزشكي، دقيق و بصري و همچنين حوزه هوافضا نيز هر يك كمتر از 10 درصد كل صادرات محصولات با فناوري بالا بوده است.
