شرکت‌های دانش‌بنیان در یک سال دو برابر شدند. تسهیلاتی که صندوق نوآوری و شکوفایی برای حمایت از شرکت‌ها تصویب کرده هم در همین مدت دو برابر شده است. به نظر می‌رسد که اوضاع برای دانش‌بنیان‌ها بد نیست.
منبع:آینده نگر
2 سال گذشته، برای کسب‌وکارها سخت گذشت. رکود اقتصادی بنگاه‌های چندساله را زمین‌گیر کرد و چاله‌های مسیر برای آن‌ها تبدیل به چاه شد. در همین جاده سنگلاخ اما کسب‌وکارهایی جوانه زدند که تعداد آن‌ها در یک سال دو برابر شد. شرکت‌های دانش‌بنیان با اتکا به فناوری جان گرفتند. رشد سریع این شرکت‌ها چقدر برای فضای کسب‌وکار خوب است؟ مشکلات اصلی آن‌ها چیست؟ دولت چطور از این شرکت‌ها حمایت می‌کند و درنهایت، آینده چگونه برای این شرکت‌ها رقم می‌خورد؟ این رشد قارچ گونه به سرانجام خوبی می‌رسد؟
بیم و امید
شرکت‌های دانش‌بنیان چگونه جان گرفتند؟
«برای توصیف شرکت، کسب‌وکار و هرچه که بر اساس استفاده از اطلاعات و ایده شکل‌گرفته استفاده می‌شود». این تعریف صفت دانش‌بنیان در دانش‌نامه کمبریج است. اصطلاحی که این روزها در کمتر کشوری خبری از آن نیست. کسب‌وکارهای دانش‌بنیان با ارزش یافتن اطلاعات در قرن جدید پا گرفتند. شرکت‌های دانش‌بنیان حکم آجرهای ساختمان بزرگ اقتصاد دانش‌بنیان را دارند. اقتصادی که با سرعت نور از گذشته فاصله می‌گیرد و چشم به آینده دوخته است. اگر به این سؤال پاسخ دهیم که شرکت‌های دانش‌بنیان دقیقاً چه چیزی تولید می‌کنند به تعریف بهتری از اصل دانش‌بنیان بودن آن‌ها می‌رسیم.
هوشمندی اصلی‌ترین ویژگی محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان است. هاروارد بیزنس ریویو برای معرفی بهتر شرکت‌های دانش‌بنیان در گزارشی به توصیف محصولات آن‌ها پرداخته است. تایری که راننده را از میزان فشار هوا آگاه می‌کند، پوشاکی که در مواجهه با سرما و گرمای هوا واکنش نشان می‌دهد، پوشکی با خیس شدن تغییر رنگ می‌دهد و راکت تنیسی که با ضربه به توپ می‌درخشد از نمونه‌های اولیه محصولات هوشمند هستند. این محصولات در یک نکته مشترک‌اند و آن‌هم دریافت اطلاعات، فیلتر آن، تفسیر آن و به کار گرفتن آن در خدمت کاربر است. مشتریان محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان به‌طور مداوم مشغول یادگیری‌اند. محصولات هوشمند یادگیری مداوم را اجباری می‌کنند و البته به این فرایند کمک می‌کنند. فرایند آموزش چیزی است که مشتریان محصولات هوشمند با به کار گرفتن این محصولات به آن پیوند می‌خورند. شرکت‌های دانش‌بنیان به مشتریان به‌عنوان آموزنده و به خودشان به‌عنوان آموزگار نگاه می‌کنند. این تغییر رویکرد باعث شده شرکت‌ها تجربه آموزش را ارتقا بدهند و مشتریان از این تجربه‌ها سود بیشتری ببرند. شرکت‌های دانش‌بنیان بر اساس فرآوری اطلاعات برای بهتر شدن کسب‌وکار مردم کار می‌کنند. آن‌ها می‌دانند چطور می‌توانند از دانش برای بهتر شدن کسب‌وکارها استفاده کنند.
کسب‌وکارهای دانش‌بنیان چند ویژگی دارند که آن‌ها را از کسب‌وکارهای سنتی متمایز می‌کند. اول، هرچه شما از محصولات دانش‌بنیان بیشتر استفاده کنید، آن‌ها بهتر می‌شوند. دوم، هرچه شما بیشتر از محصولات دانش‌بنیان استفاده کنید، شما هم بهتر می‌شوید. سوم، محصولات و خدمات دانش‌بنیان برای تغییر شرایط شکل‌گرفته‌اند. می‌توانید این محصولات را بر اساس شرایط خودتان هم سفارش دهید. آن‌ها می‌توانند به شکل نیازهای شما دربیایند و با تغییر نیازهای شما تغییر کنند. چهارم، به دلیل رقابت تنگاتنگ در فضای کار شرکت‌های دانش‌بنیان و فناورانه، عمر محصولات و خدمات این شرکت‌ها کوتاه‌مدت است. محصولات دانش‌بنیان مشتریان را برای عمل در زمان واقعی توانمند می‌کنند. اطلاعات زمانی به کار می‌آید که فوری به دست برسد برای مثال گزارش‌های یک اپلیکیشن بر اساس آخرین گزارش‌های عبور و مرور در شهر تغییر می‌کند و این مسئله برای تصمیم‌گیری و تعیین مسیر به کمک رانندگان خواهد آمد.
شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران سابقه زیادی ندارند هرچند در همین مدت محدود هم این شرکت‌ها به رشد قابل‌توجهی رسیدند. بر اساس آماری که معاونت علمی و فناوری دفتر ریاست جمهوری منتشر کرده 55 شرکت دانش‌بنیان در ایران در سال 92 فعالیت می‌کردند. تنها یک سال بعد تعداد این شرکت‌ها از مرز هزار مورد عبور کرد و به یک هزار و 484 شرکت فعال دانش‌بنیان رسید. این سیر صعودی در سال 94 هم ادامه یافت. در این سال تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان دو برابر شد و به 2 هزار و 320 شرکت رسید. تا اسفندماه سال 95، 2 هزار و 975 شرکت دانش‌بنیان مورد تائید قرار گرفته است. آمارهای موجود نشان می‌دهد که در شرکت‌های دانش‌بنیان مورد تائید برای 86 هزار نفر اشتغال ایجاد شده و میزان فروش این شرکت‌ها اعم از دانش‌بنیان نوپا، تولیدی و صنعتی دارای فعالیت دانش‌بنیان در سال مالی گذشته بیش از 17 هزار میلیارد تومان بوده است. این روند رشد تعجبی هم ندارد.
کافی است برای نمونه نگاهی به آمار رشد استفاده از فناوری بیندازید تا ببینید زمینه حضور مؤثر شرکت‌های دانش‌بنیان در فضای کسب‌وکار ایران تا چه اندازه فراهم است. اینترنت و رسانه‌های اجتماعی یک بخش اثرگذار از شکل‌گیری اقتصادهای دانش‌بنیان است. بر اساس آخرین آمار وزارت ارتباطات در سال 95، نفوذ موبایل در ایران به 97.5 درصد رسیده است. 22 میلیون نفر از مردم ایران از اینترنت موبایل و 9 میلیون نفر از اینترنت ADSL استفاده می‌کنند. رشد سریع استفاده از فناوری در ایران و لزوم شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان بالاخره دولتمردان را به این فکر انداخت که باید کاری کرد. لایحه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در دی‌ماه سال 86 تدوین شد و در تیرماه سال 87 به هیئت‌وزیران رسید. این لایحه پس از طرح و بررسی در مجلس شورای اسلامی سرانجام در اردیبهشت‌ماه سال 89 به تصویب رسید.
تصویب این لایحه که با عنوان قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات شناخته می‌شود سرآغاز شکل‌گیری صندوقی به اسم صندوق نوآوری و شکوفایی برای پرداخت تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان بود. سرمایه اولیه این صندوق که در سال 92 شکل گرفت 3 هزار میلیارد تومان بود. در این سال تنها 55 شرکت به‌عنوان شرکت دانش‌بنیان شناخته می‌شدند اما یک سال بعد، بیشتر از 700 درخواست از سوی شرکت‌ها برای ارزیابی به صندوق نوآوری و شکوفایی رسید و صندوق تصویب کرد که برای حمایت از این طرح‌ها 100 میلیارد تومان تسهیلات در نظر بگیرد، مبلغی که در سال 94 به 220 میلیارد تومان رسید یعنی به‌طور تقریبی در عرض یک سال 2 برابر شد.
اگر روند افزایش تعداد شرکت‌ها و تسهیلات دولتی پرداختی به آن‌ها را بر اساس آنچه در دو سال گذشته اتفاق افتاده محاسبه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که در سال آینده بیش از 5 هزار شرکت دانش‌بنیان در ایران فعالیت می‌کنند و تسهیلات دولتی مصوب به بیش از 500 میلیارد تومان خواهد رسید. البته تسهیلات تنها یک بخش از حمایت‌های دولتی از شرکت‌های دانش‌بنیان است، شرکت‌هایی که بازپرداخت وام آن‌ها با توجه به زمان بازدهی طرح محل سؤال است. حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در چهار دسته انجام می‌شود. حمایت‌های ذیل قانون، حمایت با همکاری سایر دستگاه‌ها، برنامه جامع توسعه کسب‌وکار و حمایت از صادرات و تبادل فناوری و البته ارزیابی‌های صندوق نوآوری و شکوفایی و معاونت علمی و فناوری دفتر ریاست‌جمهوری چند خانی است که شرکت‌های دانش‌بنیان برای دریافت تسهیلات باید از آن بگذرند.
