مداخله دولت در بازار

بورس کالا به اهدافش نرسیده است

بهادر احرامیان/عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران/آینده نگر

بورس کالا با اهداف بلندی شکل گرفت و مسئولان وقت آن به نوعی با اهداف این بورس همسو بودند؛ اما در چندین موج متوالی و با رفتارها و فشارهایی که دولت تحمیل کرد، اعتبار بورس کالا زیر سوال رفت و کارکرد اصلی آن با چالش مواجه شد. بورس کالا قرار بود مکانی برای کشف قیمت برای کالا و مواد اولیه باشد و خارج از دخالت‌های دستوری دولت‌ها قرار گیرد تا بازار‌ها راه خود را پیدا کنند. اما در عمل کارکرد بورس کالا در حد یک ابزار دخالت دستوری دولت در بازارها تقلیل پیدا کرده است.

بورس کالا به دلیل فشار‌های دولت در حال تبدیل شدن به امتدادی از بازو و نظام قیمت‌گذاری و توزیع و دخالت‌های دولت در بازار است، در صورتی که این عملکرد خلاف آن ماهیتی است که برای آن پیش‌بینی شده بود. در بورس کالا باید خریدار و فروشنده شفاف و بسته به هر دیدی که در بازار دارند، توافق و معامله کنند تا قیمت واقعی کشف شود. وقتی در بورس کالا با قیمت مشخصی معامله انجام شود، اشخاص مشخصی بفروشند و اشخاص مشخصی بتوانند خریداری کنند، اعمال این محدودیت‌ها جذابیت‌های بورس را از بین می‌‌‌‌‌‌‌برد و این معاملات به حاشیه بازار کشیده می‌‌‌‌‌‌‌شود. به هر حال در این شرایط، واحدهای بخش عمومی از قیمت‌های دستوری تبعیت می‌‌‌‌‌‌‌کنند، زیرا بیشتر تحت نظر دولت هستند. اما بقیه واحدها بورس را کنار گذاشتند و فعالیتی در بورس ندارند. البته در چند هفته گذشته سقف رقابت برای گروه‌های مختلف برداشته شده و بورس به حالت عادی خود بازگشته است؛ اما تا پیش از این، به دلیل وجود سقف رقابت و… تمایلی در خریداران و فروشندگان برای حضور در بورس کالا وجود نداشت.

در حال حاضر یکی از مشکلات موجود در بورس کالا که خریداران و فروشندگان را فراری داده است، شفافیت مالی نیست بلکه دخالت‌های دستوری در شرایط معامله است و عامل اصلی عدم اقبال بورس به همین مسئله برمی‌گردد. شفافیت مالی یکی از مشکلات بود و در ابتدا مطرح بود؛ اما مسئله اصلی حال حاضر بی‌اقبالی در بورس کالا نیست.

باید گفت اگر دولت می‌‌‌‌‌‌‌خواهد در بازار دخالتی داشته باشد، بورس کالا را به عنوان ابزار خود در نظر نگیرد، زیرا ادامه این رفتارها، ماهیت بورس کالا را زیر سوال می‌‌‌‌‌‌‌برد و اعتبار بورس را کم می‌‌‌‌‌‌‌کند و در درازمدت به نفع کشور نیست. اگر بخواهند قیمت‌های دستوری و توزیع کالاهای سهمیه را در بورس کالا انجام دهند، به ضرر بورس کالا و در درازمدت به ضرر کشور است. دولت اگر می‌‌‌‌‌‌‌خواهد دخالتی در بازار داشته باشد، از مکانیزم‌های بیرون از بورس مانند سازمان‌های توزیع کالا و… استفاده کند.