ایران اولین کشور منطقه در ایجاد صنعت شوینده بود
صنایع شوینده، بهداشتی و آرایشی نیز مانند بسیاری از صنایع دیگر کشور با مشکلات نقدینگی و سرمایه‌گذاری مواجه هستند. در واقع، سه مشکل نقدینگی، نبود ثبات در تصمیم‌گیری‌ها و قاچاق بیشترین فشار را به این صنایع وارد آورده است.
آینده نگر
درست صد سال پیش اولین دستگاه تولید صابون صنعتی به صورت دست دوم از کشور آلمان وارد کشور شد و عملا صنعت بهداشتی در ایران کلید خورد. البته سال‌ها پیش از آن در ایران صابون تولید می‌شد اما نه به صورت صنعتی. با ورود این دستگاه، ایران اولین کشور منطقه بود که صنعت شوینده را آغاز کرد. از سال 57، ایران علاوه بر صنایع تولیدی به ساخت مواد اولیه نیز اقدام کرد و امروزه بسیاری از مواد اولیه تولیدی در صنعت شوینده، آرایشی و بهداشتی به کشورهای گوناگون صادر می‌شود. بر اساس گزارش‌ها و مصاحبه‌هایی که از کارشناسان و فعالان حوزه صنعت بهداشتی، آرایشی در فصلنامه انجمن صنایع شوینده و بهداشتی و آرایشی منتشر شده، این صنعت در ایران حالت بومی دارد و متخصصان بسیاری در این صنعت تربیت شده و مشغول کارند. بسیاری از این متخصصان که در ایران تحصیل کرده‌اند و آموزش دیده‌اند هم‌اینک در کمپانی‌های بزرگ امريكایی، فرانسوی و ایتالیایی به‌عنوان مدیران ارشد به فعالیت اشتغال دارند.
از نظر تکنولوژی، چه در زمینه مواد اولیه و چه در زمینه محصول نهایی، بسیاری از ماشین‌آلات این صنعت در داخل کشور و به دست متخصصان ایرانی با کیفیت عالی تولید می‌شود. صنعت بومی شوینده در ایران دارای پوشش کامل است و تمامی محصولات این صنعت که بالغ بر 500 نوع محصول شوینده، آرایشی و بهداشتی است در داخل کشور تولید می‌شود و می‌توان گفت که حتی یک قلم کالا در این حوزه نیست که امکان تولید داخلی آن وجود نداشته باشد. از نظر کیفیت نیز تولیدات ایران با بهترین محصولات دنیا رقابت می‌کند. به دلیل سخت‌گیری‌های لازم در وزارت بهداشت در نظارت بر تولیدات این محصولات، استانداردهای بالا باعث شده است که محصولات صنایع شوینده و آرایشی در ایران کیفیت زیادی داشته باشد و در سطح جهانی و منطقه‌ای به‌خوبی قابل‌رقابت با دیگر محصولات باشد.
در حال حاضر در کشور حدود 270 کارخانه فعال در حوزه صنایع شوینده، آرایشی و بهداشتی مشغول به کارند که 100 هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرده‌اند. انجمن صنایع شوینده، بهداشتی و آرایشی نیز تشکیلات وسیعی است که حدود 200 عضو دارد و اعضای آن متولی تقریبا 50 هزار شغل مستقیم هستند. در سال 1357 تعداد شرکت‌های فعال در حوزه شوینده و بهداشتی تنها 20 شرکت بود.
توان صادراتی
صنایع شوینده، بهداشتی و آرایشی نیز مانند بسیاری از صنایع دیگر کشور با مشکلات نقدینگی و سرمایه‌گذاری مواجه هستند. در واقع، سه مشکل نقدینگی، نبود ثبات در تصمیم‌گیری‌ها و قاچاق بیشترین فشار را به این صنایع وارد آورده است. با این‌همه، صادرات مواد شوینده از ایران وضعیت مطلوبی را داراست؛ طبق آمار سال گذشته، طبق آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت پودر شوینده بیشترین سهم صادراتی را به خود اختصاص داده است به نحوی که از میان 177 هزار تن محصولات بهداشتی صادرشده بیش از 140 هزار تن مربوط به پودرهای شوینده و 37 هزار تن به سایر محصولات تعلق داشته است. همچنین بزرگ‌ترین بازارهای هدف جهت صادرات این تولیدات نیز عراق با 80 هزار تن و به ارزش 54 میلیون دلار، افغانستان 25 هزار تن و به ارزش 17 میلیون دلار، پاکستان 13 هزار تن و به ارزش 9 میلیون دلار، ترکمنستان 11 هزار تن و به ارزش 9 میلیون دلار و تاجیکستان نیز 10 هزار تن و به ارزش 5 میلیون دلار بوده است. یکی از بزرگ‌ترین راهکارهایی که به توسعه صادرات در این زمینه کمک زیادی می‌کند، بازنگری و تسهیل در قوانین مربوط به صادرات این‌گونه محصولات به کشورهای دیگر است. فعال شدن ظرفیت‌های خالی در صنعت مواد شوینده یکی از راه‌های توسعه صادرات این محصولات است. فعالان این صنعت می‌گویند که اگر سازمان توسعه تجارت بتواند مانند سایر کشورها با کشورهای همسایه و منطقه قراردادهای تعرفه‌های ترجیحی امضا کند به دلیل ایجاد رقابت در قیمت، صادرات توسعه خواهد یافت. برای مثال، در حال حاضر ترکیه با بسیاری از کشورها تعرفه ترجیحی دارد که براساس آن برای ورود برخی از کالاها تا 50درصد تخفیف گرفته می‌شود در حالی که ایران کالایی را که بتواند با ترکیه رقابت کند، در این تعرفه ذکر نکرده است. از طرف دیگر همین کشور با ایجاد جایزه‌های صادراتی برای صادرکنندگان انگیزه‌های لازم برای حضور آنان در بخش صادرات را بیش از پیش فراهم کرده است.
نگرانی فعالان صنعت از قاچاق
حجم بازار در سال 95 در بخش آرایشی 7 هزار و 500 میلیارد تومان بوده است که در سال 96 با توجه به نرخ رشدها، به عددی نزدیک به 8 هزار و 700 میلیارد تومان می‌رسد. 30 درصد این بازار را تولیدکنندگان داخلی پوشش می‌دهند، در حالی که صنایع در صنعت بهداشتی با 55 درصد ظرفیت و در صنعت شوینده با 25 درصد ظرفیت خود و تنها در یک شیفت کار می‌کنند. در واقع، صنایع آرایشی و شوینده بسیار بیشتر از نیاز داخلی ظرفیت تولید دارند و از سوی دیگر، بین 50 تا 70 درصد باقی‌مانده نیاز از طریق اجناس قاچاق تولید می‌شود. قاچاق در بخش آرایشی به قدری زیاد است که گاهی گفته شده است بین 20 تا 25 درصد کل کالاهای قاچاق ایران مربوط به اقلام صنف بهداشتی و آرایشی است.
بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری در سال جاری و انتخاب دوباره حسن روحانی به ریاست‌جمهوری، انجمن صنایع شوینده، آرایشی و بهداشتی در نامه‌ای به رئيس‌جمهور، مسائل عمده مورد توجه فعالان این بخش از صنعت را برای مدیر و سیاست‌گذار ارشد کشور فهرست کرد. مرور دوباره این نامه که در ادامه می‌آید، گویای مشکلات اصلی‌ای است که صنعت شوینده و بهداشتی ایران با آن مواجه است. در میان تمام مشکلات، توجه به ضرورت برخورد با قاچاق اهمیت بسیاری داشته است.
صنعت شوینده و بهداشتی و آرایشی کشور با ظرفیت تولید بیش از چهار برابر (به طور متوسط) نیاز کشور دارای پتانسیل کم‌نظیری از بعد کمیت تولید است. درباره کیفیت محصولات این صنایع، باید گفت که با توجه به دقت‌نظر ویژه سازمان غذا و دارو در صدور مجوزهای ساخت و تولید، نظارت دايم دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور و نمونه‌برداری‌های ادواری و انجام آزمون‌های متعدد در آزمایشگاه‌های مستقل، محلی از تردید برای مصرف‌کنندگان باقی نمی‌ماند. در یکی از آخرین موارد، صادرات فقط یک قلم شامپو درسال 95 به بیش از 35 کشور جهان از جمله امريكا و هلند و سایر کشورهای اروپایی، امريكایی، آسیایی و افریقایی، نشانه سطح کیفی قابل قبول چنین محصولاتی است. اما مسئله اينجا است که این نظارت‌ها بر محصولات وارداتی خیلی کمتر است.
این صنعت با توجه به نداشتن پیچیدگی زیاد در روش‌های فرآیندی و تولیدی، قابلیت تولید تمام انواع نیازهای داخلی را دارد. حجم بازار مصرف این محصولات در سال 96 نزدیک به 19 هزارمیلیارد تومان بوده است که بدون احتساب پودرها و شوینده‌ها، این حجم حدود 9 هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود. جالب آن است که با وجود ظرفیت 4 برابری تولید و خالی بودن ظرفیت بسیاری از کارخانه‌جات، تنها 30 درصد از مصرف داخلی به وسیله شرکت‌های داخلی تأمین و حدود 10 درصد نیز از راه واردات رسمی تامین می‌شود و بیش از 60 درصد نیاز مصرفی، معادل 6.6 هزار میلیارد تومان از حجم بازار را کالاهای واردات قاچاق تشکیل می‌دهد. واردات قاچاق علاوه بر پرداخت نکردن سود و حقوق و عوارض گمرکی و مالیات ارزش افزوده و مالیات عملکرد، سلامت عامه مردم را به خطر می‌اندازد و به دلیل صادر نشدن فاکتور رسمی، گزینه مناسبی برای خرید از سوی مراکز خرید است چراکه مراکز خرید نیز به تبع آن، مالیاتی پرداخت نمی‌کنند و بنابراین اولویتشان خرید کالاهای وارداتی قاچاق است.
انتظار فعالان صنعت شوینده و بهداشتی از مدیریت کلان کشور، سیاست‌گذاران و مدیران وزارت‌خانه‌های مرتبط و مؤسسه استاندارد در این برهه زمانی، اولویت بخشیدن به ساماندهی واردات رسمی کالاهای مورد نیاز و مبارزه جدی با قاچاق است. انجمن صنایع شوینده، آرایشی و بهداشتی ایران راهکارهایی را نیز برای مبارزه با قاچاق پیشنهاد داده است که شامل این مواردند: ساماندهی انبارهای نگهداری محصولات وارداتی، انحصار توزیع محصولات وارداتی توسط شرکت‌های پخش رسمی دارو، الزام به چاپ (نه برچسب) حداقل یک وجه از تمامی بسته‌بندی‌ها و جعبه‌های محصولات به زبان فارسی از مبدا شرکت‌های وارداتی (این الزام در اکثر قریب به اتفاق کشورهای دنیا اعمال می‌شود و حتی کشورهای همسایه ایران نیز شرکت‌ها را ملزم به این امر می‌کنند)، نظارت و ساماندهی فروشگاه‌های آرایشی از سوی وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و نیز اعلام رسمی به واحدهای صنفی توزیع (داروخانه‌ها، فروشگاه‌ها و غیره) مبنی بر اينكه در صورت مشاهده کالای قاچاق یا تقلبی پروانه صنفی آن واحد فورا ابطال خواهد شد.
محصولات تقلبی
بازار مواد شوینده و بهداشتی ایران به دلیل قاچاق گسترده‌ای که در این حوزه وجود دارد، پر از محصولات تقلبی است که فعالان این صنعت را نگران کرده است. اعضای انجمن صنایع شوینده، آرایشی و بهداشتی ایران در اردیبهشت‌ماه امسال در دیداری که با مسئولان دولتی وزارت بهداشت، وزارت صنعت و اتاق بازرگانی تهران داشتند، این دغدغه خود را به گوش مسئولان رساندند. گفته‌هایی که در این دیدار مطرح شد، نشان‌دهنده سطح حضور محصولات تقلبی بهداشتی و آرایشی در ایران است که منجر به اتخاذ سیاست‌ها و برنامه‌هایی برای جلوگیری از واردات این محصولات نیز شده است. در این دیدار رسول دیناروند، رئيس وقت سازمان غذا و دارو، می‌گفت: «متاسفانه قسمت اعظم قاچاق کالا و بیشترین تقلب در حوزه صنعت آرایشی و بهداشتی اتفاق می‌افتد و بخش قابل‌توجهی از بازار در اختیار قاچاق و فرآورده‌های تقلبی این حوزه است. گاهی بازرسان ما که کالاهای مختلف را از بازار جمع می‌کنند، می‌بینند از یک قلم کالا هفت نوع قاچاق و تقلب وجود دارد و اینها هیچ کدام کپی دیگری نیست، و همه هم متاسفانه بازار دارد. اگرچه مسئولیت سازمان غذا و دارو جز در حوزه دارو نظارت بر ایمنی و کیفیت و سلامت کالاست، و مسئولیت تنظیم بازار با وزارت صنعت، معدن و تجارت است اما ما برای رونق تولید داخل اقدامات مهمی انجام داده‌ایم که از آن جمله کاهش واردات مشابه تولید داخل و کاهش قیمت وارداتی است. یعنی تا توانسته‌ایم قیمت‌های اقلام وارداتی را شکسته‌ایم. این سازمان بعضی کالاها را که در کشور به اندازه کافی و با تنوع مورد نیاز تولید دارد برای واردات ثبت نمی‌کند و ثبت جدید برای واردات انجام نمی‌شود که خمیر دندان و شامپو از جمله این کالاهاست. همچنین ما برخی از کشورها را خط قرمز قرار داده‌ایم تا واردات از آنها صورت نگیرد اگرچه در برخی کشورها هنوز به صفر نرسیده است. این کشورها تولیدشان صرفا برای ورود به بازار ایران است وگرنه توجیه و معنایی ندارد. پیشنهاد ما برای مقابله با قاچاق و تقلب در صنعت شوینده، آرایشی و بهداشتی این است که توزیع فرآورده‌های این صنعت شبیه توزیع دارو در یک مکانیزم بسته و کنترل‌شده انجام شود. کار بعدی که گمان می‌کنم باید حتما در این حوزه انجام شود سرمایه‌گذاری مشترک با برندهای معتبر جهانی است زیرا برندهایی وجود دارد که تقاضای ویژه برای آنها هست و نمی‌توان لزوم حضور آنها را در بازار انکار کرد و دلیلی ندارد این برندها فقط به صورت قاچاق و واردات به بازار ایران بیایند و یکی از مسیرهای حذف قاچاق همین است.»
