دنیای بی‌بچه، دنیای بی‌رشد

مشکلات اقتصادی ناشی از کمبود جمعیت در برخی از کشورهای دنیا کاملا جدی است

آینده نگر/اسکات لانمن، منبع: بیزینس ویک

 پیش‌بینی‌هایی را که می‌گفتند افزایش جمعیت باعث نابودی بشر خواهد شد فراموش کنید. نژاد بشر دارد به نقطه‌ای می‌رسد که به اندازه کافی زاد و ولد نمی‌کند و شاید به همین خاطر در آینده دچار بحران‌های بزرگ شود. کاهش نرخ زاد و ولد در اقتصادهای بزرگ دنیا از جمله امریکا، چین، ژاپن و آلمان دارد دیده می‌شود یا به زودی دیده خواهد شد و اقتصاددانان می‌گویند این کشورها از همین بابت در آینده شاهد کاهش رشد اقتصادی‌شان خواهند بود.

نرخ زاد و ولد چقدر پایین آمده؟

نرخ زاد و ولد به صورت جهانی در دهه اخیر 2.4 درصد بوده. این در حالی است که در دهه ۱۹۶۰ میلادی این نرخ ۵ درصد بود. نرخ زاد و ولد 2.1 درصدی نرخی است که برای ثابت نگه داشتن جمعیت جهان در درازمدت لازم است. بسیاری از کشورهای ثروتمندتر به خصوص در اروپا در حال حاضر نرخ زاد و ولدشان زیر 2.1 درصد است. کشورهایی مثل کره جنوبی، مولداوی و سنگاپور هم کمترین نرخ زاد و ولد در جهان (۱.۲ درصد) را دارند. اما اکثر کشورهای در حال توسعه در آسیا و آفریقا نرخ زاد و ولد بالاتری دارند و حتی برخی از آنها در آفریقا رشدی بالای 5 درصد داشته‌اند.

چرا جمعیت دنیا کم شد؟

دلایل زیادی وجود داشته. با پیشرفت در کشاورزی و پزشکی، مردم عمر بیشتری می‌کنند و بچه‌های کمتری در سن پایین از دنیا می‌روند. افزایش شهرنشینی به این معنی است که خانواده‌ها برای کار در زمین کشاورزی به بچه بیشتر نیاز ندارند. بسیاری از زنان دارند ازدواج یا بچه‌دار شدن را عقب می‌اندازند چون در دنیای امروز، انتخاب بسیاری از آنها دنبال‌کردن حرفه‌ یا تحصیلاتشان است. حتی درآمد بیشتر هم باعث می‌شود خانواده‌ها فرزند کمتری بیاورند چون سبک زندگی آنها عوض می‌شود.

آینده جمعیت دنیا چه می‌شود؟

سازمان ملل متحد پیش‌بینی کرده جمعیت دنیا که در سال ۲۰۱۷ حدود 7.6 میلیارد نفر بوده، تا پایان قرن بیست و یکم به 11.2 میلیارد نفر برسد و بعد از آن شروع به کاهش کند. اما این کاهش جمعیت در برخی کشورها خیلی زودتر از بقیه رخ خواهد داد. مثلا نرخ زاد و ولد در چین تنها 1.6 درصد است و تا سال ۲۱۰۰ میلادی جمعیت این کشور ۲۸ درصد کاهش پیدا خواهد کرد. در آن صورت، عنوان پرجمعیت‌ترین کشور دنیا از چین به هند منتقل خواهد شد. همچنین نرخ زاد و ولد در ژاپن تنها 1.4 درصد است و جمعیت این کشور تا سال ۲۱۰۰ به میزان ۳۴ درصد کم خواهد شد. در کشوری مثل امریکا که مهاجرپذیر است، نرخ زاد و ولد 1.8 درصدی باعث کاهش شدید جمعیت نخواهد شد چون مهاجران این خلأ را پر می‌کنند.

وقتی جمعیت کم شود چه بلایی سر اقتصاد می‌آید؟

کشوری که جمعیتش کم شده هنوز می‌تواند شاهد گسترش اقتصادش باشد، هرچند که این مسئله در درازمدت، محدود و وابسته به سرعت افزایش بهره‌وری (بازده به ازای هر ساعت کار) خواهد شد. اما از زمان وقوع بحران مالی جهانی، بهره‌وری بالا نبوده. پس اگر جمعیت کم باشد و به تبع آن افراد کمتری کار کنند، درآمد کمتری در کار خواهد بود. هرچه افراد کمتری کار کنند، درآمد مالیاتی کمتری وجود خواهد داشت و روی تامین مقرری و خدمات درمانی تاثیر منفی خواهد گذاشت. دولت در چنین شرایطی یا باید مزایا را کم کند، یا باید مالیات‌ها را زیاد کند و یا بدهی‌هایش افزایش پیدا خواهد کرد که در هر حال، جمعیت جوان و سالمند را رودرروی یکدیگر قرار خواهد داد.

راه چاره پیش روی دولت‌ها چیست؟

مهاجرپذیری یکی از بهترین راه‌حل‌هاست. اما همه کشورها به بازکردن مرزهایشان به روی مهاجران روی خوش نشان نمی‌دهند. یکی از کشورهایی که دارد سعی می‌کند با مسئله کاهش جمعیت برخورد درستی داشته باشد آلمان است که نرخ زاد و ولد را به 1.5 درصد رسانده. مهاجرپذیری آلمان در سال‌های اخیر باعث شده اوضاع بهتر شود اما دولت برنامه‌های رفاهی برای خانواده‌هایی که بچه‌دار می‌شوند هم در نظر گرفته تا خیال آنها را راحت کند. در کشوری مثل فرانسه اما اوضاع زیاد خوب نیست. فرانسه همواره سیاست‌های حمایتی برای افزایش زاد و ولد (مثل کاهش مالیات و ارائه مزایا به پدر و مادرها) داشته اما نتوانسته نرخ زاد و ولد را از 1.96 درصد بالاتر ببرد. چین هم که قبلا سیاست تک‌فرزندی اجباری داشت از سال ۲۰۱۶ قانون را عوض کرده اما ظاهرا خیلی برای این کار دیر شده چون افزایش هزینه زندگی، افزایش ساعات کاری و افزایش هزینه بزرگ‌کردن بچه‌ها در چین باعث شده که شرایط برای افزایش نرخ زاد و ولد مناسب نباشد. چین با این اوصاف قادر نخواهد بود رشد اقتصادی‌اش را در آینده حفظ کند. ژاپن در این خصوص نسبتا دارد بهتر عمل می‌کند چون شینزو آبه نخست‌وزیر این کشور در تلاش است نیروی کار خارجی را کم‌کم وارد اقتصاد ژاپن کند. این برای ژاپن که به مهاجرت روی خوش نشان نمی‌داده، گام بزرگی است. آبه به دنبال ایجاد شرایط بهتر برای زنان شاغل هم هست و این مسئله آینده بهتری را برای نیروی کار در ژاپن ترسیم می‌کند.